Bu yazımda Türk eğitim sistemini ve okul yönetimini ele alacağım.
Milli Eğitim Bakanlığı Örgütlenme İlkeleri
- Amaç Birliği: Yasalarla belirtilmiş “ortak amaç” doğrultusunda Milli Eğitim Bakanlığı faaliyetlerini sürdürür. Milli Eğitim Temel Yasası’nda 14 madde içinde bu amaçlar ele alınmıştır.
- Yeterlilik: Merkezden, taşraya kadar bulunan tüm birimlere çalışanların liyakat ile getirilmesi sonucunda Milli Eğitim Bakanlığı yeterlilik ilkesine göre işlevini sürdürebilir.
- Emir Birliği: Bakanlıkta üst (Bakan)-ast (en alt birime kadar) ilişkisi bulunmaktadır. Yasalar, yönetmelikler emir birliği güvence altına alınmıştır.
- İş Bölümü ve uzmanlaşma: Her birimin kendine özgü yapısı ve görevleri bulunmaktadır. Taşralar için taşra, yurt dışı için yurt dışı örgütlerinin bulunması iş bölümüne örnek gösterilebilir.
- Görevlerin tanımı: Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı en üst ve en alt birime kadar olan her çalışanın görevleri yasalarla ve yönetmeliklerle belirtilmiştir.
- Yönetim alanı: Merkez, taşra ve yurtdışı örgütlenmelerine bağlı birden fazla alt birim bulunmaktadır. Her birim kendi alt birimini yönetir ve alt birim ilk etapta bir üstüne olacak şeklinde sorumluluklarını yerine getirir.
- Hiyerarşi: Her astın ve her üstün yetki ve sorumlulukları açıkça belirtilmiştir.
- Ayrıklık: Sürekli verilen kararlar merkeze bildirmeden taşra veya daha alt birimlerde kendi içinde çözülür. Olağandışı uygulama ve kararlarda silsile yolu ile üst birimlere iletilir.
Yetki ve sorumluluğun eşitliği ya da denkliği: Her üstün sınırları belli sorumluluklarının yanında yetkileri de sınırlandırılmıştır. Herkese gerektiği kadar yetki verilmiştir. - Merkezileşme derecesi: Alt birimlerin de kendi faaliyet çerçeveleri kapsamında yetkileri olmalıdır. Merkez örgütlenme yeri gelince taşraya da yetkilerini kullanma konusunda fırsat tanımalı her karar tek elden çıkmamalıdır.
- Esneklik: Değişimler olabildğince esnek olıp Milli Eğitim Bakanlığı’nda da dikey ve yatay esneklikler yeri geldiğince uygulanmalıdır.
- Denge İlkesi: Milli Eğitim Bakanlığı’nda denge ilkesinin yerine getirildiğini düşünmüyorum. Sadece Merkez örgütün yetkisi olup taşra birimlerinin söz hakkı bulunmadığını düşünüyorum.
Merkez Örgütü
Bakanlık tarafından üstlenilen ve yine aynı bakanlık tarafından yerine getirilen hizmetlerin gerçekleştiği örgüttür. Milli Eğitim Bakanlığı’nın merkez örgütünde Bakan, Bakan Yardımcısı, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Müsteşar ve Müsteşar Yardımcıları , Hizmet Birimleri yanında makam onayı ile kurulan bazı birimleri yer almaktadır.
Taşra Örgütü
İlçelerde İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri ve illerde İl Milli Eğitim Müdürlükleri olarak yapılanmıştır.
Yurt Dışı Örgütlenmesi
Türk milli kültürünün dış ülkelerde korunması, tanıtılması ve yaygınlaştırılması ile ilgili eğitim ve öğretim hizmetlerini düzenlemek üzere, Milli Eğitim Bakanlığı yurt dışı teşkilatları oluşturulmuştur. Milli Eğitim Bakanlığı’nın yurt dışı örgütü, bazı ülkelerdeki eğitim müşavirlikleri ile eğitim ateşeliklerinden oluşmaktadır.
Genel Yorum
Milli Eğitim Bakanlığı yasalar üzerinde gerek ilkeleri gerekse örgüt şeması olarak oldukça işlevsel bir şekilde dizayn edilmiştir. Fakat tüm ilkelerin “yazıldığı” gibi değil de “isteklere” göre yürütüldüğünü düşünüyorum. Emir, ast-üst ilişkilerinde sorun yok fakat “yetkinin gerektiği kadar” ının ayrımının yapılmadığını, yetkinin sınırlarının çizilmediğini düşünüyorum. Taşranın söz yetkinin olmadığı, en birimlerin hor görüldüğü bir sistem ile eğitim-öğretimin ne kadar verimli olacağı muamma. Pratikte iyi teoride sınıfta kalan bir sisteme sahibiz ne yazıkki.